2002
DE COLLECTIE SCHILLINGS.
J.H.M. Richter
Geen collectie Limburgensia is zo compleet en breed als de verzameling van de heer Har Schillings uit Ohé en Laak. Samen met zijn echtgenote Miep heeft hij in een tijdsbestek van dertig jaren een verzameling oude boeken over Limburg, zogenaamde Limburgensia, bij elkaar gebracht die van uitzonderlijke kwaliteit is. Zij omvat werken die over Limburg handelen, werken die in Limburg gedrukt zijn, werken die in Limburg gebonden zijn en werken die door Limburgers geschreven zijn. Om zo’n unieke collectie bij elkaar te brengen moet men beschikken over goede relaties met antiquairs en een uitgebreid netwerk. Maar bovenal ontzettend veel geduld. Har Schillings heeft vaak de grootst mogelijke moeite moeten doen om boeken in zijn bezit te krijgen.Van her en der is de collectie bij elkaar gebracht en om nu te voorkomen dat de collectie uiteen valt, heeft Har Schillings besloten zijn collectie te schenken aan het Limburgs Museum te Venlo. Op vrijdag 1 maart 2002 werd in het Limburgs Museum een tentoonstelling geopend, gewijd aan deze schenking, met als titel de “Collectie Schillings, een tipje van de sluier/1”
De toespraak bij gelegenheid van deze opening werd gehouden door Prof. Dr. Peter Nissen, Limburgs historicus, bestuurslid van het Limburgs Museum en verbonden als hoogleraar kerkgeschiedenis en onderzoeksdirecteur aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen.
Hieronder volgt een samenvatting van zijn rede.
“Verzamelen is een kunst, maar het is ook een passie. En in dat opzicht verschilt het verzamelen niet veel van het leven. Ook leven is een kunst en een passie. Ook een verzamelaar wordt door die passie gedreven. Een verzamelaar streeft naar volledigheid, maar hij weet tegelijk dat die nooit bereikt zal worden. En dat is maar goed ook, want als de verzameling compleet zou zijn, zou de verzamelaar op moeten houden.
En dat is het laatste wat hij wil. De volmaakte verzameling is het einde van het verzamelen en daarmee ook van de verzamelaar. Verzamelen vergt inzicht en vindingrijkheid. Inzicht, omdat
de kwaliteit van een verzameling bepaald wordt door de innerlijke samenhang ervan. En die moet de verzamelaar bewaken. Het gaat er namelijk niet om hoe groot de verzameling is, maar hoe consistent (vast, duurzaam) zij is. De echte verzamelaar bouwt met veel geduld en liefde uit her en der bijeengebracht materiaal een nieuw geheel op. Iets dat zijn persoonlijke smaak, zijn visie reflecteert. Vindingrijkheid, omdat de verzamelaar zijn aanwinsten vaak op onvermoede plekken moet ontdekken. Hij moet daarbij vaak ongebaande wegen gaan om zijn “verloren zonen” naar het vaderhuis terug te brengen. Of anders gezegd: oude boeken over Limburg vind je soms in Limburg zelf, maar veel vaker nog op onvermoede plekken, bij antiquariaten en verzamelaars ver buiten de provincie- en landsgrenzen. Zo’n verzamelaar met passie, inzicht en vindingrijkheid is Har Schillings uit Ohé en Laak. Vanaf zijn jonge jaren verzamelt hij al, aanvankelijk dingen uit de natuur, fossielen en archeologische vondsten. Maar zijn passie richtte zich geleidelijk aan op één verzamelgebied, en wel op oude boeken die iets te maken hebben met de provincie waar hij geboren en getogen is en waar hij woont en werkt: Limburg. Har Schillings is een verzamelaar met kennis en met liefde. Die kennis blijkt uit het feit dat hij weet wat hij in huis heeft maar ook wat hij nog niet in huis heeft. Hij spreekt met kennis van zaken over zijn oude boeken. Hij weet van de eigenaardigheden van druk en band. Maar hij is ook een verzamelaar met liefde voor zijn boeken.
Oude boeken verzamelen over Limburg is geen eenvoudige opgave. De provincie Limburg met haar huidige grenzen bestaat immers pas sinds de negentiende eeuw. Vóór die tijd was dit gewest verbrokkeld en verdeeld over vele territoria, een staatkundige lappendeken. Wie oude boeken over de geschiedenis van Limburg wil verzamelen, zal dus veel over de grenzen moeten kijken en alert moeten zijn op werken over ogenschijnlijk buitenlandse territoria, die uiteindelijk toch allemaal grondgebied in de huidige provincie Limburg hadden. In al die werken komen plekken ter sprake die later het dierbare oord Limburg zouden vormen. De collectie Schillings bevat prachtige voorbeelden van wapenboeken van de Luikse bisschoppen of van de Nederrijnse adel. Eveneens bevat de collectie zeldzame voorbeelden van beschrijvingen over het optreden in de achttiende eeuw van de Bokkenrijders, pamfletten voor en tegen het overheidsoptreden, juridische verhandelingen over de berechting en bestraffing van de “nachtrovers”.
In de negentiende eeuw zorgde de Romantiek voor een nieuwe opleving van de belangstelling voor de geschiedenis en cultuur van de eigen regio. Uiteraard waren ook nu de Bokkenrijders een dankbaar thema. Er werd niet alleen over geschreven in het Frans of in het Duits maar ook in het Nederlands, zoals door Pieter Ecrevisse uit Obbicht. Er werd trouwens in de negentiende eeuw door steeds meer Limburgers poëzie en toneel geschreven, soms ook al voorzichtig in het eigen dialect, zoals door Emile Seipgens in het Roermonds. Maar ook in andere talen bleven Limburgers zich weren, zoals nog tot in het begin van de twintigste eeuw in het Frans gedaan werd door de in Buggenum geboren Neel Doff alias Keetje Tippel. En met een dichter als Pierre Kemp kreeg Limburg belangrijke medespelers op het toneel van de Nederlandse letterkunde, zoals blijkt uit de P.C. Hooftprijs die in 1958 aan Kemp werd toegekend. In de negentiende eeuw maakte in brede kring ook de bestudering van de geschiedenis, de archeologie en de “natuurlijke historie” van het eigen gewest opgang.
Er werden geleerde gezelschappen gesticht, waarvan het huidige Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, uit 1863, een voortzetting is. In de twintigste eeuw werd die ontwikkeling voortgezet. Er verschenen prachtige monografieën over de geschiedenis van dorpen en steden in Limburg.
Vaak waren de auteurs net als in de negentiende eeuw de schoolmeester en de pastoor. De collectie Schillings geeft van deze ontwikkeling een nagenoeg volledig en onovertroffen
beeld. Verder bevat zij losse kaarten, prenten, pamfletten, gravures, archiefstukken en wat dies meer zij over Limburg. Als het maar gedrukt en geschreven is. Van het Gelderse landrecht bijvoorbeeld, dat voor het Overkwartier van Roermond in de zeventiende eeuw in druk is uitgegeven, bestaan drie drukken, waarvan er twee maar een miniem verschil vertonen, namelijk de vermelding van de drukker op het titelblad.
In de collectie Schillings zijn ze gewoon alle drie aanwezig. Er is geen enkele particuliere verzameling van Limburgensia die rijker is dan die van Har Schillings, en van de openbare verzamelingen kan alleen de Limburgensiacollectie van de Stadsbibliotheek Maastricht er aan tippen.
De collectie Limburgensia van Har Schillings wordt ondergebracht in het informatiecentrum, ingericht in het oudste bewaard gebleven tankstation van Nederland. Op termijn zullen de boeken, evenals de andere onderdelen van de verzameling, hier ter inzage komen. Wat Har Schillings tot stand heeft gebracht zal dan ten dienste staan van een ieder die zich in het boeiende verleden van Limburg en de Limburgers wil verdiepen. Har Schillings: dank je wel!
Wilt u meer weten over deze collectie of over het Limburgs Museum, bezoekt u dan eens op internet het Limburgs Museum onder www. limburgsmuseum.nl