BERICHTEN UIT HET KRANTENARCHIEF
J.H.M. Richter
Grasduinend in het digitaal Roermonds krantenarchief kom ik kleine, grote en meer uitgebreidere berichtjes, tekstjes en artikelen tegen, die ik u niet wil onthouden.
Vooraf: RMR staat voor de ROERMONDENAAR (1856-1858 en van 1907 – 1920) ; NVR staat voor NIEUWSBLAD VOOR ROERMOND (van de stad en het distrikt Roermond: (1856-1879) en met NKO wordt de NIEUWE KOERIER (1887 – 1944) aangeduid. Er ontstaat een varia aan verschillende berichten: van de dood van een koe door blikseminslag tot een veroordeling bij de rechtbank in Roermond en van de reparatie van de brandspuit tot de aanbesteding van de bouw van een nieuw schoollokaal.
Overzicht.
1856 : oprichting Maas en Roerbode in Roermond.
1904 : Maas en Roerbode gaat samen met Nieuwe Koerier en wordt Nieuwe Koerier / Maas en Roerbode.
1904-1944 : Nieuwe Koerier / Maas en Roerbode tot september 1944. Daarna tot maart 1945 geen uitgaven meer. Opheffing wegens collaboratie. Voortzetting in Maas en Roerbode.
1945-1971 : Maas en Roerbode.
1971 : Maas en Roerbode gaat samen met De Nieuwe Limburger en wordt De Limburger / Maas en Roerbode.
1971-heden : De Limburger/Maas en Roerbode.
In de ROERMONDENAAR (1856-1858 en van 1907-1920) wordt het eerste bericht opgenomen dat vanuit Stevensweert geadresseerd wordt aan de redacteur van RMR. Dit is ook het eerste digitale bericht dat na te lezen is op de site van het Roermonds krantenarchief. In oplopende data laat ik deze berichtjes de revue passeren.
11 October 1856
Ingezonden (brief geadresseerd aan den redacteur van RMR)
Stevensweert – 9 Oct. 1856.
Mijnheer den Redacteur!
De BRANDSPUIT onzer gemeente in eenen geheel onbruikbaren staat zich bevindende, hebben wij deze aan den Heer Frans Andriessens te Roermond, ten einde daaraan de noodige herstellingen en verbeteringen te verrigten, ter hand gesteld.
Ten hoogste zijn wij over die herstellingen voldaan, zoodat onze gemeente wederom in het bezit is eener spuit welke men zoo goed als nieuw kan betrachten.
Om deze redenen, verzoeken wij u, Mijnheer de Redacteur, deze regelen in uw weekblad te plaatsen, ten einde hierdoor aan bovengenoemden Heer, openlijk onzen dank te betuigen en hem aan andere Gemeentebesturen aantebevelen.
Intusschen
Burgemeester en Wethouders der Gemeente Stevensweert
J. DINRATHS
C. VAN BOVEN
M. NIESSEN
Antieke brandspuit. Collectie streekmuseum Stevensweert / Ohé en Laak.
15 November 1856.
Openbare verkoop van Onroerende goederen.
De Notaris Dirix, residerende te Roermond, zal op Maandag 15 Decem. 1856, des morgens 10 ure, op verzoek van de Erfgen. van wijlen Mejufvrouw Adeleide Sophie Van der Leeuw, ten huize van den Hr. Theod. Beunen, herbergier wonende te Ohe en Laak, publiek op crediet verkoopen: 6 percelen bouwland onder de Gemeenten Ohe en Laak en Echt gelegen.
24 January 1857.
Zijne Majesteit heeft aan W. Van Laer op zijn verzoek eervol ontslag verleend als Burgemeester van Ohe en Laak en als zoodanig benoemd Ph. Beunen.
21 Maart 1857.
Z.M. heeft bekrachtigd de benoeming van P. Beunen, burg. van Ohe en Laak, tot secretaris dier gemeente.
8 en 15 Augustus 1857.
Aanbesteding.
De gemeenteraad van Stevensweert zal op maandag den 7 September aanstaande onder nadere goedkeuring publiek aanbesteden, het bouwen van een nieuw schoollokaal met onderwijzers woning, raadkamer enz.
Bestekken zijn te bekomen op franco brieven bij de secretaris van bovengemelde gemeente ad 1 NG. per stuk.
Nadere inlichtingen bij voormeld bestuur en bij den Heer P.J.H. CUIJPERS, architect te Roermond, alwaar ook de plannen van af 10 Augustus tot 6 September ter inzage liggen.
De aanwijzing in loco zal geschieden op den dag der aanbesteding ten 10 ure ’s morgens.
De Burgemeester J. DINRATHS
De Secretaris THIJSSEN
21 November 1857.
Roermond – 17 Nov. 1857.
Heden werd alhier door de Arrondissements Regtbank behandeld, de zaak van JAMES GETTES, vroeger koetsier op den huize Walburg te Stevensweert.
Zoo als men weet had deze kleurling die geboren is te Philadelphia in Noord Amerika, een arbeider getrapt en geslagen en daarop de vlugt genomen. Men vermoedt dat hij zich thans te Brussel in een paardenspel ophoudt, waarin hij ook vroeger reeds gewerkt heeft.
De regtbank heeft hem schuldig verklaard aan mishandeling en verwonding en diensvolgens bij verstek veroordeeld tot zes maanden cellulaire gevangenisstraf en acht gulden boete.
21 november 1857.
Op den 15 dezer ontstond op het onverwachts brand in de naburige gemeente Maasbracht. Omstreeks zeven ure werd de brand bemerkt en in minder dan een half uur tijds lagen zes huizen en vijf naast die huizen gelegen schuren en stallen, in de asch. De spuiten van Wessem, Stevensweert, Linne, Heel en Ohé en Laak hebben bijstand geboden – doch men moest zich bepalen tot het beveiligen der omliggende gebouwen. De oorzaak van dit onheil is geheel onbekend en men kan niet zeggen aan welk huis de brand het eerst begonnen is; er bestaat echter niet het minst vermoeden van kwaadwilligheid, terwijl drie van de zes woningen tegen brand waren verzekerd.
1 Mei 1858.
Kantongeregt te Roermond, zitting van Vrijdag 16 April 1858.
R.M. landbouwer te Stevensweert, in gesloten jagttijd, zonder consent of buiten gewone magtiging, met een geladen geweer zich in het veld bevonden te hebben, in de maand Januarij, des avonds, kwartier na vijf ure, en dus des nachts gedurende het tijdsverloop tusschen meer dan een uur na zons-ondergang en meer dan een uur voor haren opgang. Vrijgesproken.
In het NIEUWSBLAD VOOR ROERMOND (1856-1879) lazen we:
NVR – 22 January 1876
Ohé en Laak - Jl. woensdag 19 Jan. overleed alhier na eene langdurende ziekte den weleerw. heer Haeren, pastoor dezer gemeente.
NVR – 2 February 1876.
Zijne Doorl. Hoogw. Mgr. J.A. Paredis, Bisschop van Roermond, heeft benoemd tot pastoor , te Ohé en Laak, den eerw. Heer Drabbels, thans kapelaan te Arcen.
NVR – 15 July 1876.
Provinciale Staten van Limburg. Zomervergadering – zitting van Dinsdag 11 Juli 1876.
Onder agendapunt 6 van de agenda:
Rapport over den Statendam bij Contelmo en de brug over de Oude Maas bij Stevensweert. De conclusiën stellen voor:
1. Gedeputeerde Staten te gelasten bij de Regeering de noodige stappen te doen om de uitvoering te verkrijgen der voorgestelde werken aan den Statendam.
2. Den Gemeenteraad van Stevensweert uit te noodigen aan Gedeputeerde Staten plannen en bestek in te sturen, hem het vooruitzicht latende van een subsidie van
f 12.000.
Na een woordenwisseling tusschen de Heeren van Wintershoven, Meeuwissen, Houben, Michiels van Verduynen, de Bieberstein en Pyls, vooral met het oog op de gemeente Ohé en Laak, stelt de heer Seydlitz voor de tweede paragraaf der conclusiën volgenderwijze te lezen: de belanghebbenden uit te noodigen voor de najaarszitting de plannen voor de brug uit te werken. Paragraaf der conclusiën (uithooging van den Statendam), wordt met algemeene stemmen aangenomen.
Brug over de Oude Maas tijdens de bouw in 1882.
NVR - 3 January 1877
Openbare Verkoop van
Werktuigen, Gereedschappen enz.
EENER BIERBROUWERIJ
De Notaris Linssen, te Roermond, zal ten verzoeke, van den heer J. Dinraths, op Donderdag 4 Januari 1877, ’s morgens ten 9 ure, te Stevensweert, in het openbaar verkoopen:
Alle de zich in de Bierbrouwerij bevindende en daartoe behoorende werktuigen, gereedschappen, pompen en vaatwerk, alles geheel nieuw en bestaande hoofdzakelijk in: Roodkoperen ketel, metende 38 hectoliter 42 liter, houten roerkuip in tweeën verdeeld, waarvan een gedeelte 13 hectoliter 60 liter inhoud heeft en het andere 7 hectoliter 20 liter, ijzeren lekbak, metende 8 hectoliter 60 liter, 2 zinken koelbakken, metende no. 1, 26 hectoliter 40 liter en no. 2, 35 hectoliter; moutbak, metende 12 hectoliter 62 liter, moutmolen, moutreinigingsmachine, verscheidene looden-, koperen- en tinnenbuizen, koperen eckers, circa 175 schoone nieuwe vaten (kleine en grote) en meer andere voorwerpen.
NVR – 27 January 1877.
De Notaris Linssen, te Roermond zal in het openbaar met crediet verkoopen:
Op Vrijdag 9 Februari, ’s nam. ten 2 ure, ten verzoeke van G. Willinck en cons. ter herberge van H. Seegers te Stevensweert, op het Eiland .
Een schoon en sterk huis met tuin, benevens ruime stallen en schuur gelegen te gemeld Eiland, groot te zamen 12 aren 65 centiaren, sectie A nos 466 en 467.
Bij vernoemden Notaris zijn steeds GROTE EN KLEINE KAPITALEN op eerste hypotheek verkrijgbaar.
De Notaris Russel, te Echt, zal in het openbaar verkoopen:
1. Op Dinsdag 30 januari, ten 2 ure namiddag, ter herberge van S. Meeuwissen op het eiland te Stevensweert, op verzoek van het Kerkbestuur aldaar:
5 perceelen bouwland, gelegen te Maasbracht in het Kruchterveld, bij aanplakbiljetten nader omschreven.
NVR – 24 February 1877
ER BIEDEN ZICH AAN
Twee Jongelingen
om als Plaatsvervangers bij de Nationale Militie te dienen.
Belanghebbenden vervoegen zich in persoon of met franco brieven onder letter S.M. aan het Hulppostkantoor te Stevensweert.
NVR - 11 April 1877
J.l. donderdag heeft men uit de Maas tusschen Echt en Stevensweert, het lijk opgehaald van zekeren K. uit Maastricht, die den 19n Maart l.l. op de hoogte van de spoorwegbrug aldaar was verdronken.
NVR – 21 April 1877.
De Notaris LINSSEN
te Roermond, zal publiek verkoopen
Op Dinsdag 1 Mei, ’s namiddags ten 3 ure, ten verzoeke van Leonard Janssen en Johanna Cuijpers, ter herberge van Gerard Tubée te Stevensweert
Gemeente Stevensweert
1. Een huis met onderhoorigheden, schuur, stallen en erf, gelegen binnen Stevensweert, groot 3 aren 5 cent. Sectie A No 651.
2. Op den Altaar, B 701 Bouwl. 25 a. 20 c.
3. Molenslée 858 id. 8 a. 40 c.
4. In het Broek A 119 id. 12 a. 20 c.
Gemeente Ohé en Laak
5. Neerveld A 1106, Hooil. 22a.
NVR - 7 Juli 1877
De heer D.J. Lowis hulponderwijzer alhier, is benoemd tot onderwijzer aan de Staatsschool te Arnhem.
Zondag-namiddag is eene koe, toebehoorende aan den heer Houben te Stevensweert, door den bliksem doodgeslagen.
NVR – 4 Augustus.
De Commissaris des Konings in Limburg zal in de aanstaande week een administratief bezoek brengen nl: Maandag 6 Augustus te Echt, Stevensweert en Ohé en Laak
NVR – 1 September 1877
BAL
BIJ GELEGEHHEID DER
KERMIS TE STEVENSWEERT
op ZONDAG 9 SEPTEMBER
TE GEVEN
Door de Societeit VRIENDSCHAP te Stevensweert,
in de Zaal van den Heer GERARD PETERS.
Entrée vrij
NVR – 14 November 1877
Door het provinciaal kerkbestuur van Noordbrabant met Limburg is eervol ontslag uit de Evangeliebediening verleend aan den heer C.C.S. Begemann predikant te Stevensweert, in te gaan 24 November eerstkomende.
NVR - 28 November 1877
Z. M. heeft pensioen verleend aan den heer C.G.S. Begemann, predikant bij de Herv. gemeente Stevensweert, à f 900 ’s jaars ingaande de 24 dezer.
NVR – 1 December 1877
In de nieuwe begrooting van Waterstaat, Handel en Nijverheid die thans in druk is verschenen, is o.a. althans voor ’t oogenblik, niet overgenomen de oorspronkelijk voorgedragen subsidie voor den bouw eener brug over de Oude Maas te Stevensweert alsmede die voor de verbinding Nederlandsch Pruisische kanalen.
NVR – 4 Mei 1878.
Stevensweert – Woensdag-namiddag omstreeks 3½ uur ontlastte zich boven deze gemeente eene zware donderbui vergezeld van zware stortregen. De bliksem sloeg in het werkhuis van den timmerman Th. Kuipers, verbrijzelde een zestal glasruiten, baande zich een weg naar den zolder, sloeg een balk en 2 kepers stuk en slingerde eenige dakpannen naar beneden. De huisvrouw van Th. Kuipers welke zich juist in den winkel vlak voor het raam bevond, is gelukkig met den schrik vrij gekomen.
NVR – 21 Augustus 1878.
Stevensweert – 19 Augustus.
Heden-morgen, omstreeks negen uur, ontstond brand bij J. Pierlo. Met behulp van de gemeente-brandspuit en die van het Grafelijk Huis Walborg, was men binnen een uur den brand meester. Huis, stal, schuur alsmede een geit, zijn een prooi der vlammen geworden. Het aangrenzend gebouw van de kinderen Verwielen, bewoond door H. Mintjens, heeft aanzienlijke schade geleden en is gedeeltelijk door den brand verwoest, terwijl den inboedel gered is; de gebouwen waren tegen brandschade verzekerd. Dank aan de ingezetenen van Stevensweert en wel voornamelijk den Edelachtb. heer Burgemeester en den Weleerw. Heer Pastoor, die oogenblikkelijk op de plaats des onheils tegenwoordig waren en met onvermoeiden ijver tot het laatste hulp hebben aangebracht; den oorzaak van den brand is onbekend.
NVR - 9 November 1878.
In de zitting van de Prov. Staten van Limburg van den 5 dezer, is door Gedep. Staten een uitvoerig rapport uitgebracht over de ophooping van den overlaat, genaamd de Statendam, gelegen aan den mond van de Oude Maas tusschen de gemeenten Roosteren en Ohé en Laak. Tengevolge van de opmerkingen van den Heer Minister Zaken, die van oordeel was, dat die aanhooging zouden kunnen gerangschikt worden onder de werken die beheerscht worden door het Maastractaat van 12 Mei 1863 en tot welker uitvoering diensvolgens vooraf de toestemming der Belgische Regeering zoude moeten worden verkregen, stellen Gedep. Staten voor, na ingewonnen advies van den Heer Hoofd-Ingenieur van den Waterstaat bij de rivieren, de genoemde Statendam aan den oever der rivier de Maas niet op te hoogen maar in plaats daarvan een dam te leggen in de Oude Maas op eenen afstand van 150 meter niet uit den vaargeul maar van den rechteroever dier rivier gemeten, en deze van eene zijde te doenj aansluiten tegen eene kade op het Hoogsel onder de gemeente Roosteren en van de andere zijde tegen eene kade bij Contelmo onder de gemeente Ohé en Laak. Deze dam zal geleidelijk op dezelfde hoogte kunnen worden gebracht als de bovengemelde aldaar bestaande dijken en dus eene hoogte kunnen verkrijgen van 28 M. 15+ A.P. De vermelde overlaat genaamd de Statendam ligt thans op eene hoogte van 25 M. 90+ A.P. , dit laatste werk is beraamd op
f 12.470 – terwijl de ophooging van den Statendam begroot was op f. 17.000. Tegen gemelde geleidelijke afdamming van de Oude Maas bestaan thans bij den betrokken Minister van Waterstaat enz. geene bezwaren. Voorts hebben Gedeputeerde Staten voorgesteld ten behoeve van gemeld werk een subsidie uit de Provinciale fondsen te verstrekken van een derde in de beraamde kosten. De Prov. Staten hebben in hunne vergadering van den 7 daaropvolgende met algemeene stemmen op 1 na, het bovengemeld voorstel aangenomen. Deze tijding zal voorzeker met veel genoegen door de bewoners der gemeente Echt, Stevensweert, Ohé en Laak en Roosteren worden vernomen, wier landerijen door de overstromingen veroorzaakt door de Oude Maas bij, den minsten hoogen waterstand der rivier de Maas, thans veel te lijden hebben.
NVR – 8 Maart 1879.
Naar men verneemt heeft de Koningin-weduwe van Beieren in de Theresia-0rde opgenomen mevrouw de gravin de Hompesch, geb. baronesse de Riedesel tot Eisenbach, op ’t kasteel Walburg bij Stevensweert. Deze orde wordt zeldzaam en niet anders dan aan prinsessen en leden der oudste adellijke geslachten verleend.
NVR – 28 juni 1879.
Stevensweert 26 Juni 1879.
J.l. Maandag is in ons kerkje een schoon beeld van het H. Hart van Jezus geplaatst geworden; onder de vele verschillende voorwerpen, die ons kerkje reeds ontvangen heeft, is dit prachtige beeld voorzeker wel het schoonste en den Parochianen het aangenaamste, terwijl het ons zoo levendig en beminnelijk het H. Hart van Jezus daarin voorstelt. Dit beeld vervaardigd door den Heer J. Thissen, een zoon van Roermond, doet hem wezenlijk alle eer aan.
NVR – 17 September 1879.
Stevensweert – 11 Sept. Ons gemeentebestuur heeft zich, onder wijziging naar zijn verzoekschrift d.d. Dec. ’73, andermaal in een request tot de Hooge Regering gewend, ten einde van Rijkswege steun te ontvangen voor eene zaak die dringend voorziening eischt. Men wenscht nl.eene subsidie ad f ⅓ in de kosten van eene over de Oude Maas te leggen vaste brug (welke subsidie ruim genomen, op een f 40.000 wordt geraamd), terwijl gemeente en provincie ieder bereid zijn elk het andere ⅓ te dragen.
Hier dringt inderdaad de nood; immers zoodra die vaste brug bestaat, houdt de geïsoleerde toestand der gemeenten Stevensweert en Ohé en Laak met 1570 zielen beidde op ’t zoogenaamde eiland gelegen door (Nieuwe) Maas en Oude Maas (een zijtak der eerste) gevormd, op. Dan toch is een vaste gemeenschap verkregen met Echt, ’t naaste station, en Roermond, hoofdplaats van ’t arrondissement, zoodat de ingezetenen – landbouwers en veehouders – dan in den letterlijken zin, “weg” zullen weten met hun granen en vee.
Bij hoogen waterstand in de voor den landbouw drukke maanden – vele landerijen liggen aan gene zijde der Oude Maas – is of ’t vervoer per pond over die rivier een allergebrekkigst en langzaam middel van vervoer, of zelfs onbruikbaar zoodra de omliggende landerijen met de rivier gelijkstaan; terwijl wegens den hoogen stroom bij hoog water het gebruik der pont te Stevensweert over de (Nieuwe) Maas op België hoogst moeielijk, kostbaar en daarbij wegens den snellen stroomgang niet zonder gevaar is.
Van ’t groot ongerief, dat uit dezen toestand voor alle inwoners voortspruit nog gezwegen, is alleen de vermelding van ’t feit voldoende, dat bij den hoogen waterstand in de maand Juli l.l., in het drukst van den hooitijd, duizende kilo’s hooi zijn verloren gegaan, omdat ’t onmogelijk was die van gene zijde der Oude Maas op dezen oever vervoerd te krijgen.
Een afzonderlijk en zeer gemotiveerd adres ging in deze gemeente ter teekening rond, ten einde de Hooge Regeering op dezen onhoudbaren toestand te wijzen en te verzoeken spoedig op dit allerbillijkst request gunstig te beschikken.
NVR – 25 October 1879.
Voor de zwaar geteisterde Limburgsche gemeente Stevensweert en Ohé - Laak is ontvangen:
van den Prins van Oranje en Prinses Marianne ieder f 100.
NVR – 5 November 1879.
Z.K.H. Prins Frederik heeft voor den Limburgsche gemeenten Stevensweert en Ohé en Laak
f 100 geschonken. Verder is nog ontvangen van: generaal de Sturler, Deventer, f 70.87½; jhr. Kraijenhoff, Groningen, f 25 ; dr. Laurillard, Amsterdam f 25 ; N.N. , Stevensweert f 5 ; G.S. Linne, f 2.50 , te zamen f 228.37½.
NVR – 20 December 1879.
Stevensweert – 16 Dec. Door het losraken van een gedeelte ijs in de Maas voor deze gemeente, geraakte een alhier liggend kolenschip beklemd, tengevolge waarvan hetzelve binnen weinige oogenblikken in de diepte wegzonk. De opvarenden, man en vrouw, zijn met veel moeite gered.
NVR – 20 December 1879.
Begrooting van Waterstaat.
Bij art. 69 (veren en schipbruggen f 43.400), dringt de Heer Van Eck aan op het belang van het maken van een brug bij Stevensweert. De Minister erkent de noodzakelijkheid van het aanbrengen van verbetering en zal daarin trachten te voorzien.
DE NIEUWE KOERIER (1887 – 1944) berichtte over:
NKO - 29 December 1887
In Provinciaal Nieuws lezen we:
Stevensweert. Dinsdagavond had zekere J.v.V. het ongeluk van den hooizolder te vallen, met het noodlottig gevolg, dat hij korten tijd daarna overleed.
NKO – 26 January 1888.
Stevensweert, 25 Jan. Als een bewijs, dat de landerijen ook in het vruchtbare Maasland zeer in prijs verminderen kan dienen, dat vandaag hier, eenige uitmuntende perceelen geveild zijn, waarvoor slechts de uiterst geringe som van 2 tot 3½ gulden geboden werd. Ofschoon geen der perceelen werd toegewezen, kenschetst het toch maar al te goed den toestand der landbouwers alhier.
NKO – 29 Maart 1888
Stevensweert. Met de voorlopige werkzaamheden voor den herbouw der school is een begin gemaakt. De volle voortgang wacht op de oplossing van een verschil over de plaatsing van lichtramen aan de zijde van den achtergelegen tuin. Deze is het vorige jaar door het gemeentebestuur gratis aan de kerkfabriek afgestaan en nu weigert deze het plaatsen van enkele lichtramen.
NKO – 17 April 1888.
Stevensweert. De Kerkeraad heeft aan de gemeente een strookje tuin ter breedte van 1,4 meter afgestaan, zoodat men thans, na op dezen afstand een muur van 2 meter hoogte te hebben opgetrokken, met den herbouw der school kan voortgaan.
NKO – 20 October 1888.
Stevensweert. We ontvangen het bericht van de viering van het 50 jarig huwelijksfeest van de echtelieden Peter Jacobs en Cornelia Jansen. Overal op den weg, die de jubilarissen moesten passeeren, wapperde de Nederlandsche driekleur, terwijl hun in de kerk een plechtig woord werd toegesproken door den Heer Pastoor. ’s Avonds werd het paar een serenade met fakkellicht gebracht. Het feest werd onder algemeene deelname gevierd.
NKO – 10 November 1888.
Stevensweert. Waar ons land van België gescheiden is door de Maas, daar mag men de grenzen niet overkomen voor zonsopgang en na zons ondergang. Daar deze maatregel zeer belemmerend werkt op het handelsverkeer, gaan vele stemmen op ter verandering. We hopen, dat die Administratie der accijnsen spoedig het verkeerde van dezen lastigen maatregel moge inzien.
NKO - 26 September 1889.
Roermond. Rechtszaken. H.F. kleermaker te Stevensweert tot f 8 of 4 dagen hechtenis, wegens beleediging.
NKO – 30 October 1889.
Roermond . Rechtszaken. Door de Rechtbank alhier werd heden het volgende vonnis gewezen: J.M. herbergier te Stevensweert, tot 10 dagen gev.-straf wegens beleediging en bedreiging.
Deze artikelenreeks krijgt een vervolg in het volgende jaarboek.